Xuất khẩu sang Nga và Ukraine gặp khó
Dù nhiều ngành không chịu tác động lớn, trực tiếp từ căng thẳng giữa Nga và Ukraine song những tác động gián tiếp cũng khiến lợi nhuận bị bào mòn đáng kể.
Doanh nghiệp (DN) Việt Nam có hoạt động xuất nhập khẩu với Nga và Ukraine đều gặp khó khăn song lĩnh vực xuất khẩu phải đối mặt với nhiều hệ lụy hơn. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang Nga trong tháng 2-2022 đạt trên 180 triệu USD, giảm 44,46% so với tháng 1. Đối với Ukraine, xuất khẩu của Việt Nam sang quốc gia này trong tháng 2 đạt gần 13 triệu USD, giảm 60,3% so với tháng trước.
Doanh nghiệp đành phải bỏ thị trường
Là một trong những ngành chịu nhiều tác động tiêu cực bởi xung đột Nga - Ukraine kéo dài, ngành rau quả ghi nhận mức sụt giảm tổng giá trị xuất khẩu 3 tháng đầu năm 2022 so với cùng kỳ là 12%.
Ông Đặng Phúc Nguyên, Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam, cho biết Nga là thị trường rau quả lớn thứ 9 của Việt Nam trong năm 2021 với giá trị xuất khẩu gần 76,6 triệu USD, tăng gần 41% so với năm 2020. Trong đó, riêng xuất khẩu dứa sang Nga đạt 25 triệu USD, xoài đạt 22,5 triệu USD. Tuy vậy, hiện nay, các DN hội viên hầu hết đã ngưng giao dịch tại thị trường Nga bởi vận chuyển khó khăn và trục trặc trong khâu thanh toán quốc tế.
Với ngành thủy sản, số liệu của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho thấy xuất khẩu toàn ngành sang Nga trong tháng 3 vừa qua chỉ đạt 2,7 triệu USD, giảm 86% so với cùng kỳ năm 2021. Trong khi đó, xuất khẩu thủy sản sang Ukraine bị dừng hoàn toàn trong tháng 3.
"Nga chỉ chiếm chưa tới 2% thị phần thủy sản xuất khẩu của Việt Nam, còn Ukraine là 0,3%. Như vậy, sụt giảm về doanh thu ở 2 thị trường này không đáng kể. Tuy nhiên, hệ lụy gián tiếp từ xung đột Nga - Ukraine với DN Việt lại không nhỏ. Cuộc xung đột khiến giá dầu mỏ tăng, kéo theo giá xăng dầu tăng, ảnh hưởng đến chi phí sản xuất, xuất khẩu. Nhiều ngư dân cho tàu nằm bờ, thậm chí còn bán tàu, bỏ nghề" - đại diện VASEP thông tin.
Ông Phan Minh Thông, Tổng Giám đốc Tập đoàn Phúc Sinh, cho biết ngay khi xung đột Nga - Ukraine xảy ra, DN đã phải ngưng hoàn toàn giao dịch với đối tác Nga, dù thị trường này mang lại doanh thu khoảng 3 triệu USD/năm. Những lô hàng đang trên đường vận chuyển cũng được DN kéo về và tìm khách hàng thay thế.
Trong khi đó, ở một số lĩnh vực, cuộc xung đột Nga - Ukraine đã tạo ra tâm lý bất ổn với nhiều quốc gia, khiến họ tăng cường dự trữ lương thực, nhu yếu phẩm. Ông Đỗ Hà Nam, Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam, cho biết dù xuất khẩu cà phê, gạo... sang các quốc gia này trong quý I/2022 đạt mức tăng trưởng mạnh so với cùng kỳ năm ngoái nhưng đáng nói là chi phí đầu vào của ngành nông sản gia tăng, chi phí logistics cũng tăng cao đã bào mòn đáng kể lợi nhuận của nông dân và DN.
Xuất khẩu hạt điều thời gian qua bị ảnh hưởng nhiều bởi xung đột Nga - UkaineẢnh: AN NA
Khóc ròng vì "treo" thanh toán
Khó khăn lớn nhất của DN xuất khẩu sang Nga không phải là giảm doanh thu, lợi nhuận mà bị vướng ở khâu thanh toán khiến dòng tiền không thể xoay vòng, thậm chí có nguy cơ mất trắng.
Đại diện Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam (VPA) cho hay xuất khẩu tiêu sang thị trường Nga mỗi năm khoảng 5.000-6.000 tấn, bình quân 400 tấn/tháng. Với Ukraine, xuất khẩu tiêu Việt Nam sang thị trường này chỉ khoảng vài trăm tấn mỗi năm.
Kim ngạch xuất khẩu không lớn song xung đột kéo dài khiến xuất khẩu hồ tiêu sang Nga trong 2 tháng đầu năm 2022 chỉ đạt 387 tấn, nửa đầu tháng 3 chỉ có 1 container 20 tấn được xuất sang thị trường này. Trong khi đó, DN tiêu của Việt Nam không thể xuất hàng vào Ukraine. Có tình trạng DN đã xuất hàng sang Ukraine nhưng rơi vào thời điểm xảy ra xung đột nên mọi kết nối bị ngắt quãng, hoạt động thanh toán bị ngưng lại. Hiện DN chỉ biết chờ đợi và hy vọng.
Công ty TNHH An Ngọc mỗi tháng xuất khoảng 80 container phi lê cá tra, mỗi container tương đương 20 tấn, sang nhiều thị trường trên thế giới, trong đó có Nga và Ukraine. Hằng tháng, DN này xuất khoảng 4-5 container sang 2 thị trường Nga, Ukraine và xung đột giữa 2 nước khiến khối lượng hàng này không giải phóng được. "Chúng tôi vừa xuất được một lô hàng sang thị trường khác nhưng khách hàng thanh toán tiền qua ngân hàng có nguồn gốc từ Nga nên cũng bị treo lại" - ông Cao Văn Nguyên, giám đốc công ty, lo ngại.
Trong ngành điều, ông Trần Hữu Hậu, Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Điều Việt Nam, cho rằng vấn đề thanh toán không quá phức tạp do tại Việt Nam có ngân hàng của Nga. Tuy nhiên, kim ngạch xuất khẩu giảm sút đáng kể, chi phí vận chuyển bị đẩy lên cao vì phải di chuyển lòng vòng mới cập cảng.
Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS) thông tin hiện một số hãng tàu đã từ chối vận chuyển hàng hóa từ Việt Nam đi Nga khiến hàng không xuất khẩu được, DN chậm thu tiền hàng để quay vòng sản xuất. Ngoài ra, việc cấm vận hàng không cũng gây nguy cơ các hãng phải chọn đường bay dài hơn với chi phí gia tăng, gây áp lực lên giá cả hàng hóa.
Trong lĩnh vực thực phẩm, theo tổng giám đốc một DN xuất khẩu thủy sản, tình trạng thiếu hụt container càng lúc càng trầm trọng hơn, chi phí vận chuyển quốc tế tăng cao và thời gian vận chuyển hàng từ Việt Nam sang một số thị trường kéo dài là do các hãng tàu lớn của Nga đang tạm thời bị cấm vận, không tham gia vận tải hàng hóa quốc tế. Khó khăn này sẽ còn kéo dài và DN hoàn toàn bị động.
Các DN xuất khẩu hàng hóa sang Nga, Ukraine còn lo lắng nguy cơ thất lạc hàng hóa bên cạnh vấn đề thanh toán gặp khó. Nhiều DN kiến nghị nhà nước hỗ trợ tháo gỡ vướng mắc. Trường hợp không thể liên lạc được với khách hàng, DN rất cần sự hỗ trợ từ cơ quan chức năng Việt Nam đang hoạt động ở 2 thị trường trên.
Doanh nghiệp nhập khẩu cũng lo lắng
Ở chiều nhập khẩu, những mặt hàng Việt Nam nhập về nhiều là bánh mì, mì gói và các loại bột từ lúa mì... cũng chịu tác động bất lợi từ cuộc xung đột Nga - Ukraine.
Bà Huỳnh Kim Chi, Tổng Giám đốc Công ty Intermix (thương hiệu Mikko), cho hay Nga là nước xuất khẩu lúa mì lớn nhất thế giới. Xung đột Nga - Ukraine khiến nguồn cung này bị gián đoạn, dẫn đến giá lúa mì thế giới tăng vọt. Với Việt Nam, Nga cung cấp khoảng 10% lúa mì nhập khẩu hằng năm. Công ty Intermix trước đây nhập khoảng 300.000 tấn bột mì từ Nga nhưng từ khi xảy ra căng thẳng Nga - Ukraine, DN phải chuyển sang mua bột mì của Mỹ, Úc, Canada với giá nhập khẩu tăng 30%-40%.
"Nguồn lúa mì tại Nga và Ukraine giá rẻ nhưng không thể mua bán vào lúc này. Tiêu thụ hàng hóa tại thị trường trong nước thì quá chậm nên chúng tôi chỉ dám tăng giá tối đa 15% để bù đắp một phần chi phí" - bà Chi than thở.
Ông Kao Siêu Lực, Tổng Giám đốc Công ty CP Bánh kẹo Á Châu, tỏ ra lạc quan hơn bởi Việt Nam có nguồn nhập lúa mì lớn từ Mỹ, Canada và Úc. Mặt khác, nhiều DN còn nguồn dự trữ ở mức khá nên dù giá lúa mì trên thị trường cao song giao dịch thực tế lại ít. "Giá nhập khẩu lúa mì có tăng nhưng do chi phí vận chuyển tăng. Tôi cho rằng thị trường lúa mì chưa đến mức khủng hoảng, chỉ cần hoạt động vận chuyển ổn định trở lại thì sẽ sớm bình thường" - ông Lực nhận xét.
Đa dạng hóa thị trường, đồng tiền thanh toán
Liên quan việc các DN xuất nhập khẩu với thị trường Nga, Ukraine gặp khó khăn trong vấn đề thanh toán, đại diện một số ngân hàng thương mại cho biết kim ngạch thương mại giữa Việt Nam và Nga thời gian qua không lớn nên tác động không quá nhiều đến hoạt động của DN.
TS Cấn Văn Lực, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia, nhận định xung đột Nga - Ukraine đang tác động toàn diện tới kinh tế toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Vì vậy, các hiệp hội, DN cần tính toán đến việc đa dạng hóa thị trường và nguồn cung, bởi việc chỉ tập trung vào một vài thị trường thời gian qua đã cho thấy rõ nhiều rủi ro. Bên cạnh đó, có thể đa dạng hóa đồng tiền thanh toán giống như một số DN Nga, Trung Quốc... đã làm.
"Việt Nam và Nga đã thiết lập kênh thanh toán song phương khi Nga bị áp lệnh trừng phạt vào năm 2014 song kênh này thời gian qua chưa hoạt động mạnh mẽ, nay phải làm quyết liệt hơn. Ngân hàng Nhà nước cũng cần sớm vào cuộc để xem xét, nghiên cứu sâu hơn về kênh thanh toán song phương, đồng thời hỗ trợ DN kiểm soát rủi ro, đặc biệt là rủi ro về tỉ giá" - TS Lực góp ý.
T.Phương
