Chuột tàn phá thủ phủ sâm Ngọc Linh, mất trắng tiền tỉ chỉ sau một đêm

Chuột quý tộc chỉ ăn củ và hạt sâm Ngọc Linh

Trong đêm mưa sầm sập, anh Hồ Văn Dang (xã Trà Linh, TP.Đà Nẵng) lội bùn kiểm tra các luống sâm. Dưới ánh đèn pin, những củ sâm mười mấy năm tuổi bị gặm nham nhở, hạt vừa chín đã “bốc hơi”.

“Trộm cắp còn có thể bắt, chứ loài chuột này bà con chịu thua”, anh Dang nói, giọng bất lực. Nhiều nhóm hộ ghi nhận có nhà mất đến 700 cây, thiệt hại ước tính tiền tỉ.

Thủ phạm bị người trồng gọi là “chuột vàng”, hay “chuột quý tộc” - loài gặm nhấm khôn ranh, leo trèo giỏi, sinh sản nhanh và “sành ăn”: chúng nhắm đúng phần giá trị nhất của cây sâm là củ và hạt. Ban đầu chuột tập trung ăn hạt để giống, sau đó chuyển sang cắn củ ở mọi độ tuổi, để lại những gốc trơ rễ.

Ghi nhận tại Trà Linh năm 2024, hơn 6.000 cây sâm giống 1-3 năm tuổi bị chuột phá, thiệt hại hơn 2 tỉ đồng; tình trạng tái diễn và lan rộng qua các mùa sâm sau đó. Không chỉ các hộ nhỏ lẻ, những vườn sâm quy mô lớn cũng lao đao: có cây trị giá cả chục triệu đồng “bay” chỉ sau một đêm.

Đối đầu “chuột quý tộc”, bà con giăng lưới, rào tôn, bọc B40; gài hàng trăm bẫy kẹp, bẫy đập, bẫy đá; thậm chí dùng bả sinh học. Nhưng hiệu quả kém xa kỳ vọng: bẫy đặt dày vẫn “lọt lưới”, bả đặt hôm trước hôm sau chuột né; mưa gió làm hàng rào đổ, chuột theo khe đá chui vào luống. Có hộ phải gùi cả tạ lưới lên núi để quây kín vườn - tốn kém, nặng nhọc mà vẫn bất lực trước sự tinh quái của chúng.

Bẫy, rào vẫn bất lực trước “chuột quý tộc”

Theo chị Nguyễn Thị Huỳnh, chủ hộ kinh doanh Huỳnh Sâm, một trong những nguyên nhân khiến chuột bùng phát là do thiên tai. Tháng 6.2025, bão gió quần thảo vùng cao Trà Linh, Trà Cang làm cây đổ đè luống, mái che và hàng rào hư hỏng, tạo khoảng trống và đường xâm nhập cho chuột; việc tiếp cận, thống kê thiệt hại bị cản trở nhiều ngày.

Cùng với đó là mất cân bằng sinh thái cục bộ: áp lực săn bắt, biến đổi thảm thực vật, khí hậu thay đổi… có thể khiến quần thể thiên địch suy giảm, chuột tăng nhanh. Thực tế “bùng nổ” chuột phá sâm đang hằn lên qua từng mùa sâm, từng tiếng sột soạt lúc nửa đêm trong các chòi canh.

Nhiều năm nay, hàng nghìn hộ bám rừng, dựng chòi, ăn ngủ giữa mưa gió để giữ “báu vật” của núi. Nhưng “chuột quý tộc” đang đẩy nhiều gia đình vào vòng xoáy bất an: vốn liếng chôn dưới đất bị gặm từng đêm, hạt giống bị ăn sạch, kế hoạch nhân giống sụp đổ, nợ nần rình rập.

Theo người dân, “chuột vàng” leo giỏi, lần theo tán cây và khe đá để vượt rào; có trí nhớ mồi tốt, phản xạ né bẫy nhanh, khiến các biện pháp thủ công giảm dần tác dụng.

Viện Bảo vệ thực vật (trực thuộc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam) từng khuyến nghị quản lý dịch hại tổng hợp (IPM): vệ sinh vườn, củng cố mái che - hàng rào; đặt bẫy sinh học - cơ học theo tuyến; dùng bả vi sinh có kiểm soát; quản lý nơi cư trú, nguồn thức ăn; tổ chức cộng đồng theo “vành đai” thay vì mỗi hộ đơn lẻ. Một số mô hình IPM từng được nghiệm thu cho thấy hiệu quả phòng trừ có thể trên 75% khi triển khai đồng bộ.

Tuy vậy, để áp dụng rộng rãi ở địa hình trên 1.200m, rừng già, khí hậu ẩm lạnh quanh năm là thách thức không nhỏ.