Giải pháp cho dòng phim nghệ thuật

Bài toán tồn tại của phim nghệ thuật tại rạp

Sau hơn 10 ngày chiếu, “Quán Kỳ Nam” - một trong những phim Việt xuất sắc năm 2025, chỉ thu hơn 3,9 tỉ đồng. Phim hiện có khoảng 130 suất chiếu, đa phần vào khung giờ ít thuận tiện cho khán giả. Đây không phải tình huống mới với các bộ phim nghệ thuật, nhưng hiệu ứng thảo luận về phim lan rộng mạnh mẽ.

Tác phẩm là một trong số rất ít phim Đông Nam Á hiện nay được quay hoàn toàn bằng phim nhựa 35mm - lựa chọn hiếm hoi trong thời đại kỹ thuật số. Trải nghiệm hình ảnh, nhịp điệu kể chuyện và ngôn ngữ điện ảnh được xử lý tinh tế khiến phim trở thành một “ẩn số nghệ thuật” đáng xem trên màn ảnh lớn.

Vài năm gần đây, hàng loạt tác phẩm nghệ thuật dù đạt thành tựu quốc tế vẫn có doanh thu thấp khi phát hành trong nước. “Mưa trên cánh bướm” thu 647 triệu đồng, “Trái tim què quặt” đạt 813 triệu. Dù không mang tính thị trường, những phim này từng được vinh danh tại các liên hoan phim lớn: “Mưa trên cánh bướm” thắng hai giải quan trọng tại Tuần lễ phê bình phim Venice 2024; “Quán Kỳ Nam” đoạt giải Sao Băng tại Liên hoan phim quốc tế Hawaii.

Hướng đi cho dòng phim nghệ thuật

Thị trường điện ảnh Việt Nam đang phát triển nhanh, đặc biệt với sự nổi lên của thế hệ đạo diễn trẻ được đào tạo bài bản và tham gia các sân chơi quốc tế. Nguồn phim nghệ thuật đã không còn khan hiếm như 10 năm trước. Tuy nhiên, hệ sinh thái để nâng đỡ các tác phẩm này vẫn chưa hoàn thiện.

Có thể thấy, điện ảnh Việt Nam thiếu hẳn một hệ thống rạp art house (rạp cho dòng tác phẩm nghệ thuật). Phim nghệ thuật, đặc biệt là phim độc lập, đòi hỏi thời lượng chiếu dài hơi, ít nhất vài tuần để tạo hiệu ứng truyền miệng. Nhưng trong mô hình vận hành hiện tại, thời gian ấy hiếm khi tồn tại.

Chiến lược phân phối cho dòng phim nghệ thuật vẫn chưa được đầu tư đúng mức. Nhiều phim được ra mắt ở thời điểm “nhạy cảm”, không có truyền thông đủ mạnh để cạnh tranh. Điều này, khiến chúng nhanh chóng bị lấn át bởi các phim thương mại.

Đáng nói là thói quen xem phim nghệ thuật của khán giả đang hình thành nhưng chưa đủ lớn để tạo sức mua ổn định. Một bộ phim tử tế có thể được tán dương trên mạng xã hội, nhưng điều đó không thể chuyển hóa thành vé bán.

TPHCM hiện được xem là “thành phố điện ảnh”, nhưng để danh xưng này không chỉ tồn tại trên khẩu hiệu, cần nhiều nỗ lực từ phía cơ quan quản lý. Những mô hình rạp chuyên biệt dành cho phim nghệ thuật, nơi công chúng có thể xem phim với chi phí phù hợp, cần được xem xét đầu tư hoặc hỗ trợ - tương tự mô hình art house tại nhiều quốc gia châu Á.

Việc phát triển văn hóa xem phim nghệ thuật không thể chỉ trông chờ các đơn vị tư nhân. Thị trường này vốn nhỏ, đòi hỏi sự kiên trì, trong khi doanh thu khó lòng bù chi phí vận hành. Vì vậy, vai trò của các đơn vị quản lý từ chính sách hỗ trợ, quy hoạch không gian văn hóa, ưu đãi thuế là vô cùng quan trọng.

Khi những tác phẩm tử tế có đầu ra ổn định và vị trí xứng đáng, người làm phim sẽ được khích lệ sáng tạo, còn khán giả có thêm lựa chọn chất lượng. Điều này không chỉ nâng cao thị hiếu thẩm mỹ xã hội mà còn góp phần xây dựng nền điện ảnh Việt Nam bền vững.

Diễn biến quanh “Quán Kỳ Nam” cho thấy, một tín hiệu tích cực: Công chúng không còn thờ ơ trước phim nghệ thuật. Những chia sẻ “hãy đi xem trước khi phim bị rút” cho thấy, tính kết nối của cộng đồng yêu điện ảnh đang tăng lên. Dù doanh thu chưa tăng mạnh, phim vẫn có cơ hội kéo dài thời gian chiếu, điều hiếm thấy ở dòng phim độc lập.

Tuy nhiên, để các bộ phim như “Quán Kỳ Nam” không còn lặp lại vòng đời “ra rạp - bị rút - gây tiếc nuối”, điện ảnh Việt cần một hệ sinh thái bền vững hơn.