Gieo mầm tri ân trong trường học

Trong buổi tham quan Không gian văn hóa Hồ Chí Minh của cựu chiến binh Lâm Xuân Quang (70 tuổi), Nguyễn Võ Thiên Ân - học sinh lớp 11, Trường THPT Tam Phú (phường Tam Phú, TPHCM), Phó Bí thư Đoàn trường, không giấu được sự xúc động khi trực tiếp bước vào không gian trưng bày do ông Quang dựng lên bằng các mô hình lịch sử sống động.

Dọc hai bờ tường là hình ảnh tái hiện đường Trường Sơn, chiếc xe tăng húc đổ cổng phụ Dinh Độc Lập trưa 30/4/1975 cùng nhiều dấu mốc lịch sử được sắp đặt trực quan, liền mạch. Không phải lần đầu tiếp cận lịch sử, nhưng với Thiên Ân, lịch sử hiện ra lần này bằng không gian, hình khối và câu chuyện của nhân chứng sống, khiến em cảm nhận rõ hơn giá trị hòa bình và trách nhiệm của thế hệ trẻ.

Những trải nghiệm như vậy đang dần trở thành cách làm quen thuộc tại nhiều nhà trường. Thay vì chỉ truyền đạt kiến thức lịch sử theo lối một chiều, giáo viên tạo điều kiện để học sinh tiếp cận lịch sử bằng nhiều giác quan: Xem phim tư liệu, thảo luận nhóm, dựng bảo tàng số hóa, sân khấu hóa tác phẩm văn học hay viết cảm nhận sau các chuyến đi thực tế. Qua đó, lịch sử không còn khô cứng mà trở thành câu chuyện gắn với cảm xúc, suy nghĩ của chính người học.

Từ góc độ quản lý nhà trường, cô Nguyễn Thị Như An - Phó Hiệu trưởng Trường THPT chuyên Trần Văn Giàu (Tây Ninh) cho rằng, giáo dục lòng yêu nước, tri ân và biết ơn không thể đạt hiệu quả nếu chỉ dừng lại ở các khẩu hiệu hay bài diễn văn đọc vào dịp lễ. Theo cô, điều quan trọng nhất là phải tạo điều kiện để học sinh được “sống cùng lịch sử” thông qua trải nghiệm, từ đó tự rút ra giá trị cho bản thân.

Trong những năm qua, Trường THPT chuyên Trần Văn Giàu triển khai nhiều mô hình giáo dục truyền thống theo hướng tích hợp giữa học tập và hoạt động ngoại khóa. Ở các môn học như Lịch sử, Ngữ văn, Giáo dục kinh tế và pháp luật, giáo viên không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn thiết kế các nhiệm vụ học tập gắn với tư liệu lịch sử, phim tài liệu, hồi ký, thơ văn.

Sau mỗi hoạt động, học sinh được thảo luận nhóm, trình bày quan điểm, xây dựng sản phẩm học tập như video, kịch ngắn, bảo tàng số hóa hay bài thu hoạch cá nhân. Quá trình tự tìm hiểu và sáng tạo giúp học sinh tiếp cận tinh thần yêu nước một cách tự nhiên, phù hợp với tâm lý lứa tuổi.

Song song với giờ học chính khóa, các hoạt động trải nghiệm cũng được nhà trường chú trọng tổ chức. Đoàn trường phối hợp với Chi bộ và các câu lạc bộ học sinh tổ chức tham quan những “địa chỉ đỏ” gắn với lịch sử cách mạng địa phương như Đền thờ Nguyễn Hữu Thọ, Khu di tích Vàm Nhựt Tảo, các công viên tượng đài, hay những chuyến đi xa hơn như thăm Khu Di tích Lịch sử Đồn Long Khốt.

Những chuyến đi này không mang tính tham quan đơn thuần mà được gắn chặt với nhiệm vụ học tập; sau mỗi hành trình, học sinh viết thu hoạch, trình bày cảm nhận, liên hệ kiến thức sách vở với không gian lịch sử thực tế.

Một điểm nhấn khác là hoạt động của các câu lạc bộ học sinh, đặc biệt Câu lạc bộ Lý luận trẻ - nơi quy tụ những học sinh yêu thích lịch sử, là Bí thư, Phó Bí thư Đoàn. “Các em chủ động tham mưu cho ban giám hiệu tổ chức giao lưu với cựu chiến binh, nhân chứng lịch sử.

Những buổi trò chuyện không tổ chức rầm rộ mà đăng tải thông tin trên fanpage trường để học sinh tự nguyện tham gia theo nhu cầu. Chính sự chủ động này giúp chất lượng các buổi giao lưu được nâng cao, tạo không gian đối thoại cởi mở giữa thế hệ trẻ và những người đi trước”, cô An cho hay.

Theo cô Như An, khi học sinh đứng ở vị trí chủ thể, được kể câu chuyện lịch sử bằng ngôn ngữ của mình, thông điệp giáo dục sẽ “ngấm” sâu và bền hơn so với cách truyền đạt áp đặt, thụ động, qua đó từng bước hình thành ý thức trách nhiệm công dân và lòng biết ơn đối với thế hệ đi trước.

Nhân chứng lịch sử - cầu nối giá trị hòa bình

Với cựu chiến binh Lâm Xuân Quang, lịch sử không chỉ là những mốc thời gian được ghi chép trong sách giáo khoa mà là ký ức sống cần gìn giữ và lan tỏa. Ông Quang đi bộ đội từ năm 14 tuổi, có 5 năm chiến đấu ở chiến trường miền Đông Nam Bộ; năm 1972, ông cùng nhiều thanh niên đi bộ dọc đường Trường Sơn ra Bắc để học chữ.

Những năm tháng chiến tranh và hành trình học tập gian khó đã hun đúc trong ông niềm tin sâu sắc vào lý tưởng độc lập dân tộc và tư tưởng Hồ Chí Minh. Chính niềm tin ấy đã theo ông suốt nhiều thập kỷ và trở thành động lực để ông dành gần nửa thế kỷ sưu tầm tư liệu, xây dựng Không gian văn hóa Hồ Chí Minh tại nhà riêng.

Theo ông Quang, giáo dục lịch sử và lòng yêu nước cần dựa trên phương pháp trực quan, bởi “trăm nghe không bằng một thấy”. Trong bối cảnh TPHCM đang đối diện nhiều thách thức về xã hội, môi trường và thể chế, di sản Hồ Chí Minh chính là nguồn lực tinh thần đặc biệt quan trọng để bồi đắp con người - yếu tố quyết định sự phát triển bền vững.

“Giáo dục là nguyên khí của quốc gia. Giáo dục lệch lạc thì xã hội sẽ hệ lụy lâu dài. Giáo dục học sinh về giá trị hòa bình, đoàn kết dân tộc và lý tưởng sống là nền tảng để hình thành lớp người trẻ vừa có năng lực chuyên môn, vừa có đạo đức và trách nhiệm với đất nước, đúng như tinh thần ‘vừa hồng, vừa chuyên’ mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn”, ông Quang nhấn mạnh.

PGS.TS Hà Minh Hồng - Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử TPHCM, cựu chiến binh kháng chiến chống Mỹ, cũng cho rằng giáo dục lòng biết ơn và tri ân trong nhà trường cần bắt đầu từ đạo lý làm người.

“Ăn quả nhớ người trồng cây” là giá trị cốt lõi của dân tộc, phải được truyền dạy bằng tấm gương và những câu chuyện thật. Khi học sinh hiểu rõ sự thật lịch sử, hiểu rằng chiến tranh ở Việt Nam là cuộc chiến tranh vì hòa bình, các em sẽ biết trân trọng cuộc sống yên bình hôm nay và có trách nhiệm hơn với tương lai đất nước.

Theo PGS.TS Hà Minh Hồng, ngày 22/12 và các dịp kỷ niệm lớn là cơ hội để nhà trường tổ chức những hoạt động giáo dục truyền thống sáng tạo, phong phú. Ngay cả lễ chào cờ và đọc diễn văn cũng có thể được tổ chức theo nhiều hình thức sáng tạo như tiểu cảnh, hoạt cảnh, vừa giữ sự nghiêm trang, vừa sống động, thiết thực, phù hợp với tuổi học đường.

Tuy nhiên, giáo dục lòng yêu nước không nên chỉ diễn ra theo thời điểm mà cần được lồng ghép thường xuyên trong các môn học và hoạt động trải nghiệm. Khi thầy cô là những người sống có đạo lý, dạy học bằng cái tâm và sự gương mẫu, học sinh sẽ tự nhiên tiếp nhận và ghi nhớ giá trị tri ân suốt cả cuộc đời.

“Việc giao cho Đoàn, Hội chủ động sáng tạo những hoạt động này sẽ tạo ra những sản phẩm mới, bởi tuổi trẻ thời 4.0 rất nhanh nhạy. Hãy tin tưởng và định hướng tốt cho các em, mạnh dạn giao việc cho các em, sẽ thấy lòng biết ơn của các em rất sinh động, phong phú và thiết thực”, PGS.TS Hà Minh Hồng nói.

Chuyển đổi số cùng lịch sử

Trong dòng chảy chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ, việc giáo dục truyền thống, lịch sử cách mạng cho thế hệ trẻ cũng đứng trước yêu cầu phải đổi mới cách làm. Thay vì những buổi sinh hoạt chuyên đề một chiều hay các triển lãm giới hạn trong không gian vật lý, nhiều cơ sở Đoàn đã lựa chọn công nghệ như một “cánh cửa mới” để đưa lịch sử đến gần hơn với đoàn viên, thanh niên.

Từ cách tiếp cận đó, website triển lãm trực tuyến VR 360 “Những dấu son huyền thoại” của Trường Đại học Kinh tế - Luật (Đại học Quốc gia TPHCM) ra đời, với mong muốn tái hiện sinh động những năm tháng “hoa lửa” của các thế hệ cán bộ, cựu chiến binh trong thời kỳ kháng chiến.

“Mục đích của chúng em là tái hiện lại các câu chuyện thời hoa lửa của các cô chú cựu chiến binh, cán bộ Thành đoàn trong thời kỳ kháng chiến, nhưng không dừng lại ở việc kể bằng văn bản hay hình ảnh tĩnh. Việc chuyển tải nội dung sang hình thức video và xây dựng thành website được nhóm xác định là hướng đi phù hợp, bởi đây là kênh trực quan, giúp đoàn viên, thanh niên không chỉ xem mà còn được trải nghiệm lịch sử”, Trần Lê Trọng Văn, Ủy viên Ban Thường vụ Đoàn trường, một trong những người trực tiếp tham gia xây dựng nền tảng này chia sẻ.

Trong đó, công nghệ VR 360 được lựa chọn như giải pháp mang tính thử nghiệm nhưng giàu tiềm năng. Dù không phải là công nghệ mới, song theo Trọng Văn, VR 360 chưa được khai thác nhiều trong lĩnh vực giáo dục truyền thống, lịch sử. Không gian triển lãm trực tuyến cho phép người xem chủ động di chuyển, quan sát, tương tác với từng khu trưng bày, từ đó tạo cảm giác “bước vào lịch sử” thay vì chỉ đứng ngoài quan sát. “Khi người trẻ được tự mình khám phá, cảm xúc và sự ghi nhớ sẽ sâu hơn rất nhiều”, Văn nói.

Tuy nhiên, để một ý tưởng mang tính công nghệ trở thành sản phẩm hoàn chỉnh không phải hành trình dễ dàng. Khó khăn lớn nhất, theo Văn, làm sao dựng được các video có thể truyền tải trọn vẹn thông điệp, ký ức và cảm xúc mà các cựu chiến binh gửi gắm trong từng câu chuyện.

“Mỗi lời kể đều chứa rất nhiều trải nghiệm, nếu xử lý không khéo thì thông điệp sẽ bị loãng”, Văn nhìn nhận. Bên cạnh đó, thách thức tiếp theo đến từ chính năng lực kỹ thuật của nhóm thực hiện. Xuất phát điểm là sinh viên ngành luật, không được đào tạo bài bản về lập trình, Văn và đồng đội phải tự học, tự mày mò, đồng thời tận dụng sự hỗ trợ của các công cụ trí tuệ nhân tạo để hoàn thiện website.

“Có nhiều hôm em thức trắng đêm chỉ để chỉnh sửa chi tiết giao diện hoặc xử lý lỗi kỹ thuật. Nhưng mỗi lần nghĩ đến hiệu quả mà công trình có thể mang lại cho sinh viên, em lại có thêm động lực để làm tiếp”, Văn kể.

Sự kiên trì ấy đã được đền đáp khi website nhận được sự quan tâm của đông đảo sinh viên. Không chỉ là sản phẩm của một cá nhân hay một nhóm nhỏ, dự án còn ghi dấu sự tham gia của nhiều cơ sở Đoàn, các nhóm sinh viên cùng chung tay thực hiện, thể hiện rõ tinh thần tập thể, tinh thần tiếp bước và niềm tự hào dân tộc của thế hệ trẻ hôm nay.