“Chìa khóa” của nông nghiệp phát thải thấp

Tại Việt Nam, hoạt động trồng trọt chiếm khoảng 80% tổng phát thải của ngành Nông nghiệp. Do vậy, đề án “Sản xuất trồng trọt giảm phát thải giai đoạn 2025-2035”, vừa được Bộ Nông nghiệp và Môi trường phê duyệt, không chỉ là một kế hoạch chuyên môn, mà là bước chuyển chiến lược trong lộ trình “Net Zero 2050”.

Theo thống kê, mỗi năm lĩnh vực nông nghiệp phát thải hơn 116 triệu tấn CO₂ tương đương. Trong đó, riêng trồng trọt chiếm phần lớn, chủ yếu là khí mê tan trong sản xuất lúa nước, sử dụng phân bón hóa học và đốt rơm rạ sau thu hoạch. Những thói quen này nếu không thay đổi, sẽ khiến nông nghiệp Việt Nam bị “gắn mác” phát thải cao, khiến nhiều mặt hàng nông sản có nguy cơ mất lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Song, trong cái khó lại mở ra cơ hội, bởi nếu chuyển đổi theo hướng giảm phát thải, trồng trọt Việt Nam có thể không chỉ “làm sạch” chính mình mà còn tiến tới tạo ra “tín chỉ carbon” - một giá trị kinh tế mới. Mỗi héc ta đất nông nghiệp không chỉ cho ra hạt gạo, củ sắn, quả chuối…, mà còn sinh lời từ lượng khí phát thải được cắt giảm.

Điểm nhấn quan trọng của đề án chính là việc hình thành và phát triển các vùng nguyên liệu cho cây trồng giảm phát thải. Đây là tư duy phát triển theo chuỗi giá trị, coi nông dân, doanh nghiệp và Nhà nước là ba mắt xích trong một hệ thống đồng hành. Chỉ khi có vùng nguyên liệu tập trung, áp dụng đồng bộ quy trình canh tác bền vững, quản lý số hóa, thì việc kiểm soát và chứng nhận giảm phát thải mới có cơ sở khoa học, minh bạch.

Đề án đề xuất hình thành các chuỗi liên kết sản xuất - tiêu thụ nông sản phát thải thấp gắn vùng nguyên liệu với các doanh nghiệp thu mua, xuất khẩu. Điều đó cũng có nghĩa, doanh nghiệp sẽ không còn đứng ngoài “cuộc chơi nông nghiệp xanh” mà trở thành người đồng hành, cùng chia sẻ lợi ích và trách nhiệm với nông dân.

Ứng dụng công nghệ số trong giám sát phát thải, truy xuất nguồn gốc và thống kê sản lượng giảm phát thải sẽ là công cụ quản trị mới, minh chứng cho sự thay đổi tư duy: Từ “làm nông theo kinh nghiệm” sang “làm nông bằng dữ liệu”. Khi mỗi héc ta đất trồng được gắn mã số, mỗi sản phẩm có nhật ký phát thải, nông nghiệp Việt Nam sẽ bước sang giai đoạn minh bạch và hội nhập sâu với chuẩn mực quốc tế.

Tuy nhiên, để hiện thực hóa các mục tiêu của đề án, không thể chỉ dừng ở khẩu hiệu. Vấn đề lớn nhất hiện nay là thiếu cơ chế khuyến khích đầu tư vào vùng nguyên liệu, đặc biệt với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, trong khi nông dân vẫn ngại thay đổi tập quán canh tác. Do đó, Nhà nước cần có chính sách ưu đãi tín dụng, hỗ trợ kỹ thuật, bảo hiểm rủi ro cho các mô hình canh tác phát thải thấp. Cùng với đó, công tác truyền thông, đào tạo, tập huấn nông dân về kỹ thuật canh tác tiết kiệm nước, giảm phân bón hóa học, xử lý phụ phẩm theo cách thân thiện với môi trường cần được triển khai sâu rộng. Chính quyền địa phương cần trở thành “hạt nhân hành động”, thúc đẩy hợp tác xã và doanh nghiệp hình thành vùng nguyên liệu kiểu mẫu.

Mục tiêu đến năm 2035, Việt Nam sẽ xây dựng nhãn hiệu “Phát thải thấp” cho sản phẩm trồng trọt chủ lực như lúa, sắn, mía, cà phê, chuối… và thí điểm ít nhất 15 mô hình canh tác đủ điều kiện tham gia thị trường tín chỉ carbon quốc tế. Đây là mục tiêu lớn, nhưng hoàn toàn khả thi nếu được thực hiện bài bản bởi khi “sản phẩm xanh” là giá trị thương mại thì doanh nghiệp, nông dân sẽ tự nguyện hướng đến.

Đến năm 2050, khi 100% diện tích cây trồng chủ lực áp dụng quy trình canh tác bền vững, nông nghiệp Việt Nam không chỉ giảm phát thải mà có thể trở thành ngành tăng hấp thụ carbon - một “ngành kinh tế xanh” thực thụ, đóng góp vào tăng trưởng xanh quốc gia. Giảm phát thải trong trồng trọt không thể chỉ là trách nhiệm của ngành Nông nghiệp mà là trách nhiệm chung của toàn xã hội, là cơ hội để hướng tới mục tiêu “tăng trưởng xanh - phát triển bền vững”.